Średniowiecze „medium aevum”

Początek: upadek C.Zach. [476],

Koniec: 1453r.-upadek C.Bizant.

1492-odkrycie Ameryki.

W Europie-1100lat,w Polsce-500

1.teocentryzm-doktryna podporządkowująca sprawy ludzkie Bogu jako wartości nadrzędnej. W średniowieczu każda dziedzina życia podporządkowana Bogu zgodnie z zasadą „Ad majorem Dei gloriam”(ku większej chwale Boga)

2.scholastyka-dominująca nauka w śr., filozofia szkolna, której zadaniem jest rozumowe udowadnianie prawd wiary, przyjętych z góry jako pewnik+ hierarchia

3.architektura i malarstwo:

a)styl romański (X-XIIw):

*najwcześniej na terenach dzisiejszych północnych Włoch,Francji, zachodnich Niemiec

*główne ośrodki: klasztory, stolice diecezji

*obronny charakter- grube mury, przysadziste budowle, małe okna

*budowane na planie prostych figur geometrycznych

*malarstwo: brak perspektywy, postacie płaskie

b)styl gotycki (XII-XIV/XV):

*”bliżej Boga” -dominowały kierunki pionowe

*budowle z wyglądu lekkie w kształtach.

*w Polsce: kościół NMP na Piasku we Wro i w Krak., zamek krzyżacki w Malborku

*malarstwo:dzieła ekspresyjne, postaci wydłużone, sceny męki, tortur, często też malowano okaleczone cierpieniem ciałą Zbawiciela i świętych

4. Literatura

*pisano po łacinie i w j.narodowych

*służyła do pouczania i wychowywaniu, potępiania zła i afirmacji dobra, poszerzania wiedzy, przekazywania wzorców osobowych

*dzieł nie podpisywano- pisano dla szerzenia sławy Boga, a nie swojej.

a)literatura polska:

*Bogurodzica- najstarsza polska pieśń religijna, najprawdopodobniej z XIIIw., pierwszy hymn narodowy, pierwotnie miała 2strofy z refrenem „Kyrieleison”. Jest oparta na idei pośrednictwa- w utworze wierni modlą się do Maryi i Jana Chrzciciela o wstawiennictwo u Jezusa Chrystusa. Maryja jest bardzo wywyższona, nazwana Matką Boga i dziewicą, ale też sławioną przez Boga i „zwoleną”, czyli wybraną

*Posłuchajcie bracia miła…

Maryja przedstawiona jest jako zwykły człowiek, matka, która opłakuje śmierć syna. Zwraca się do ludzi[próba zainteresowania, szukanie współczucia], Syna[chęć przejęcia cierpienia], anioła Gabriela[żal za śmierć Syna] i innych matek[ostrzega przed minusami macierzyństwa, chęć solidaryzacji]. Inne nazwy: „Lament świętokrzyski”, „Żale Matki Boskiej pod krzyżem”

*Kronika Galla Anonima(1112-1116)

*Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią- pierwszy przykł. Groteski w literaturze pol.[odwrócenie ról- Polikarp z profesora stał się uczniakiem przy śmierci], występuje wyliczenie(sygnalizujące małą wartość rzeczy) i typowa personifikacja śmierci w postaci rozkładającego się ciała

*Legenda o św. Aleksym

*Bulla gnieźnieńska

*Kazania świętokrzyskie

Archaizm-przestarzały element językowy. W Bogurodzicy: leksykalne, fonetyczne, fleksyjne, słowotwórcze, znaczeniowe, składniowe

Augustynizm-nurt myśli chrześcijańskiej nawiązujący do filozoficznych, teologicznych i polityczno-społ. rozstrzygnięć systemu Aureliusza Augustyna.   ->wszystko pochodzi od Boga dzięki jego miłości. To, co Pan stworzył jest dobre, więc zło nie istnieje, nawiązanie do Platona

Tomizm-system teologiczno-filozoficzny, którego podstawy określił św. Tomasz z Akwinu. System ten próbuje pogodzić opracowaną na nowo myśl Arystotelesa z doktryną chrześcijańską ->filozofia Arystotelesa. Wszystko, co istnieje, jest hierarchicznie uporządkowane

Apokryf-uzupełnienia opowieści biblijnych, mające pozory autentyzmu. Ich autorstwo przypisywano uczestnikom historii świętej

Litania-rodzaj modlitwy składający się z paralelnie zbudowanych zwrotów do Boga lub jakiejś swiętej osoby i powtarzających się próśb wyrażonych za pomocą form trybu rozkazującego[np. „zmiłuj się”]

Legenda o świętych-rodzaj literatury popularnej, historie do czytania nie tylko dla zbudowania duszy, ale też dla rozrywki. Gatunek średniowiecznej hagiografii[utwory opisujące życie i czyny świętych chrześcijańskich]

Alegoria-symboliczny motyw poddający się jednoznacznemu przekładowi. Śr sztuka posługiwała się nią. Znaków nie traktowano dosłownie, lecz nadawano im głęboki sens. Zw. między znakiem a jego znaczeniem był stały. Obszerne kompedia alegorii:

Bestiaria-ukryte znaczenia zwierząt, Floraria-mówily o tajemnych sensach kwiatów. Lapidaria-były słownikiem sekretnej mowy kamieni.

Biel-dziedzictwo, błękit-niebo, czerń-nienawiść, czerwień-miłość władza, drabina-droga do nieba, heban-trwalość, jednorożec-dziewictwo schytać go mogła tylko dziewica, las-grzech, lew-pycha, lilia-czystośc, młot-meńczeństwo, pelikan-ofiara Chrystusa, pantera-rozwiązlość, pies-pokusa, wlócznie- milość i ofiara Chrystusa,

Groteska –konstrukcja świata przedstawionego w literaturze. Dla groteski charakterystyczna est: kapryśna często absurdalna fantastyka, skłonność do deformacji i wyolbrzymień, niejednolitość nastroju(komizm z tragizmem patos z trywialnością)

Tercyny-strofy trójwersowe

Ideały:

1.święty. Ludzie dążyli do świętości. Ideałem świętego był najczęściej asceta[Aleksy, Antoni], osoba wyróżniająca się pobożnością. Itd.

Asceza-dobrowolne wyrzeczenie się wszystkich rozkoszy życia, ciągłe ćwiczenie ciała i duszy.

Żywoty świętych- cudowne narodziny, często grzeszna młodość i nawrócenie, asceza i śmierć w cudownych okolicznościach

Św. Franciszek-asceta, głosił miłość do świata i radość z życia. Swym życiem pokazał, że ubóstwo nie musi być tylko cierpieniem i przedmiotem wzgardy.

Szymon Słupnik- spędził 68lat na słupie. Była to forma ascezy

Franciszkanizm- tendencja w literaturze XXw nawiązująca do idei św.Franciszka. Człowiek literatury tego typu to człowiek „goły i wesoły”J

2.król-mężny, waleczny, potężny cnotliwy wobec duchowieństwa, gościnny, pobożny, hojny, sprawiedliwy. łaskawy, pokorny, roztropny, godny, dzielny, zacny, odważny, z zacnością rządzący królestwem, sługa boży(np. Bolesław Chrobry, Krzywousty),

3.dama wytworna, ciesząca się poważaniem. Szlachetnie urodzona, będąca przedmiotem czci rycerza. Tajemnicza nieuchwytna, pod pozornym chłodem nienagannych manier. Dumna, świadoma swojej wartości, strażniczka domu, pani służby i matka dzieci. Wierna (np. Maryja, królewna Familiana, Izolda)

4.rycerz wędruje w poszukiwaniu przygód, walczy z potworami, broni wdów i sierot, służy ukochanej. sensem jego życia-ciągłe sprawdzanie się, wystawianie na próbę swojego męstwa i szlachetności(postać błędnego rycerza-przykład archaizmu znaczeniowego)(Roland,Don Kichot,Zawisza,Tristan,Lancelot,Joanna`Arc,Prencewal)

Roland- uosobienie rycerskich cnót. Jego postępowanie opierało się na: wierze w Kościół, milości do Francji, wierności władcy i towarzyszom broni, dla honoru gotowy poświęcić wszystko

Prencewal- młody szlachetny rycerz, powściągliwy odnoszący się z szacunkiem do starszych, którzy mogą być dla niego wzorem, jego zachowanie to godne rycerza, póżniej jeden z najdzielniejszych rycerzy króla Artura, poszukiwal św Grala jednak grzechy nie pozwalają mu wypełnić misji

Motywy:

1.Deesis- [w sztuce]prośba występują 3postaci- w środku Chrystus, po bokach Maria i  Jan Chrzciciel, którzy wypraszają u Niego łaski dla ludzi

2 Danse macabre- taniec Śmierci,dotknie każdego, bez względu na stan, pozycję społeczną

3.rozkladającego się ludzkiego ciala,

4.Topos: Ubi Sunt-gdzie oni są?

Wielki Testament” -Francois Villon- można odnaleźć wszystkie 3 motywy:danse macabre, motyw rozkładającego się ludzkiego ciala, Ubi Sunt, wymienienie wszystkich dam Średniowiecza. pytania retoryczne i dodatkowo nowy motyw bohater-człowiek przeciętny, niewyróżniający się

Boska komedia Dantego-średniowieczna wizja świata zamiłowanie do alegorii. Symbolika przede wszystkim Trójka (tajemnica Trójcy Sw) składa się z :3 części każda ma 33 pieśni, kazda strofa 3 wersy,3 bestie Dante spotyka w wieku 33 lat.




ol raits rizerfd